Οι δυσκολίες σίτισης και κατάποσης (γνωστές και ως δυσφαγία) συμπεριλαμβάνουν δυσκολίες σε κάθε βήμα της διαδικασίας σίτισης. Από την εισαγωγή στερεών και υγρών από το στόμα μέχρι την είσοδό τους στο στομάχι και στα έντερα. Μια διαταραχή σίτισης ή κατάποσης συμπεριλαμβάνει αναπτυξιακά άτυπες συμπεριφορές απέναντι στις τροφές και τα υγρά, για παράδειγμα: να μην αποδέχεται το παιδί κατάλληλες για την ηλικία του τροφές και υγρά, να μην είναι σε θέση να χρησιμοποιεί κατάλληλες για την ηλικία του συσκευές (πιρούνι, κουτάλι κλπ) και σκεύη ή να μη μπορεί να φάει μόνο του. Ένα παιδί με δυσφαγία μπορεί να αρνείται το φαγητό, να δέχεται μόνο περιορισμένη ποικιλία ή ποσότητα τροφών και υγρών ή να επιδεικνύει κατά τη διάρκεια του γεύματος ανάρμοστη σε σχέση με την ηλικία του συμπεριφορά.
Είναι γνωστό ότι το 25%-45% των τυπικά αναπτυσσομένων παιδιών εμφανίζουν προβλήματα σίτισης και κατάποσης. Η συχνότητα εμφάνισής της στα παιδιά με αναπτυξιακές διαταραχές είναι 30%-80%. Σημαντικά προβλήματα σίτισης έχουν αναφερθεί σ’ ένα ποσοστό της τάξεως του 3%-10% των παιδιών με σωματικές αναπηρίες (26%-90%) ασθένειες και προωρότητα (10%-49%). Η αύξηση της παιδιατρικής δυσφαγίας οφείλεται στη βελτίωση των ποσοστών επιβίωσης των παιδιών που γεννιούνται πρόωρα με χαμηλό βάρος γέννησης και περίπλοκες ιατρικές καταστάσεις.
Τα σημάδια και τα συμπτώματα μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με την ηλικία του παιδιού, αλλά μπορεί να περιλαμβάνουν:
- Δυσκολίες στην αναπνοή κατά τη διάρκεια της σίτισης που μπορεί να σηματοδοτούνται από:
- Αυξημένο αναπνευστικό ρυθμό κατά τη διάρκεια της σίτισης
- Αλλαγή στο χρώμα του δέρματος (κυάνωση)
- Άπνοια
- Σταματάει συχνά εξαιτίας δυσκολιών στις διαδοχικές κινήσεις του μοτίβου πιπιλίζω-καταπίνω-αναπνέω
- Υποξία (μείωση του οξυγόνου)
- Αλλαγές στους φυσιολογικούς ρυθμούς των χτύπων της καρδιάς (βραδυκαρδία/ταχυκαρδία) σε σχέση με τη σίτιση
- Βήχας και πνιγμός κατά τη διάρκεια ή μετά την κατάποση
- Κλάμα κατά τη διάρκεια της σίτισης
- Μειωμένη απόκριση κατά τη διάρκεια της σίτισης
- Αφυδάτωση
- Δυσκολία στη μάσηση τροφών των οποίων η υφή μπορεί να είναι κατάλληλη για την ηλικία (μπορεί να φτύσει μερικώς μασημένη τροφή)
- Δυσκολία στην έναρξη της κατάποσης
- Δυσκολία στη διαχείριση εκκρίσεων (συμπεριλαμβανομένων των εκκρίσεων σίελου που δεν σχετίζονται με την οδοντοφυΐα)
- Σημάδια δυσφορίας, όπως μορφασμοί, απλώνει τα δάχτυλα μπροστά από το στόμα, γυρνάει το κεφάλι σε αντίθετη κατεύθυνση από το φαγητό
- Συχνή συμφόρηση, συγκεκριμένα μετά τα γεύματα
- Συχνές ασθένειες του αναπνευστικού συστήματος
- Πνίξιμο
- Απώλεια τροφής/υγρών από το στόμα όταν τρώει
- Θορυβώδης ή υγρή φωνή (γουργούρισμα) κατά τη διάρκεια και κατόπιν της σίτισης
- Άρνηση τροφών που έχουν συγκεκριμένο τύπο και υφή
- Λήψη μικρών ποσοτήτων, παραγέμισμα στο στόμα και αποθήκευση τροφών
- Εμετός (περισσότερο από το τυπικό «φτύσιμο»)
- Απώλεια βάρους ή έλλειψη του κατάλληλου βάρους
Συχνές αιτίες της παιδιατρικής δυσφαγίας περιλαμβάνουν:
- Αναπηρία στην αναπτυξιακή ηλικία (δηλαδή, αναπηρία με έναρξη πριν τα 22 έτη που απαιτεί εφόρου ζωής ή παρατεταμένη ιατρική, θεραπευτική και κατ’ οίκον υποστήριξη που αναλογεί σε πνευματική ή φυσική βλάβη ή ένα συνδυασμό πνευματικών και φυσικών βλαβών).
- Νευρολογικές διαταραχές (π.χ. εγκεφαλική παράλυση, μηνιγγίτιδα, εγκεφαλοπάθεια. Διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές, τραυματική εγκεφαλική βλάβη, μυϊκή αδυναμία στο πρόσωπο και το λαιμό).
- Παράγοντες που επηρεάζουν το νευρομυϊκό συντονισμό (π.χ. προωρότητα, χαμηλό βάρος γέννησης).
- Πολυσύνθετες ιατρικές καταστάσεις (π.χ. καρδιακό νόσημα, πνευμονοπάθεια, γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, καθυστερημένη γαστρική εκκένωση).
- Δομικές ανωμαλίες (π.χ. σχιστίες, δυσμορφία λάρυγγα, τραχειοοισοφαγικό συρίγγιο, οισοφαγική ατρησία, ανωμαλίες κεφαλής και λαιμού, ατρησία ρινικής χοάνης).
- Γενετικά σύνδρομα (Pierre Robin, Prader-Willi, Treacher-Collins)
- Αισθητηριακά προβλήματα ως κύρια αιτία ή δευτερογενή σε περιορισμένη διαθεσιμότητα των τροφίμων σε πρώιμη ανάπτυξη (π.χ. σε παιδιά που υιοθετήθηκαν από ιδρυματική περίθαλψη).
- Παράγοντες Συμπεριφοράς
- Κοινωνικά, συναισθηματικά και περιβαλλοντικά θέματα (π.χ. δυσκολίες αλληλεπίδρασης γονέα-παιδιού κατά τη διάρκεια του γεύματος.
Τα αποτελέσματα ή οι μακροπρόθεσμες συνέπειες για ένα παιδί διαγνωσμένο με παιδιατρική δυσφαγία περιλαμβάνουν:
- Φτωχή ταχύτητα αύξησης του βάρους και/ή υποσιτισμός
- Πνευμονία από εισρόφηση
- Αποστροφή από το φαγητό
- Αποστροφή της σίτισης από το στόμα
- Μηρυκαστική διαταραχή (ακούσια και αναστοχαστική παλινδρόμηση των αχώνευτων τροφίμων που μπορεί να συνεπάγεται και την εκ νέου κατάποση τροφής).
- Αφυδάτωση
- Συνεχιζόμενη ανάγκη για εντερική ή παρεντερική διατροφή.
Οι πρωταρχικοί στόχοι της θεραπευτικής παρέμβασης στην παιδιατρική δυσφαγία είναι:
- Η ασφαλής υποστήριξη επαρκούς διατροφής και ενυδάτωσης
- Ο προσδιορισμός της καλύτερης μεθόδου /τεχνικής σίτισης για την μεγιστοποίηση της ασφάλειας κατά την κατάποση και τη σίτιση.
- Η συνεργασία με την οικογένεια για να ενσωματωθούν οι διατροφικές προτιμήσεις.
- Η επιτυχία κατάλληλων για την παιδική ηλικία διατροφικών δεξιοτήτων (π.χ. το παιδί να τρώει μαζί με τους συμμαθητές του στην προσχολική ηλικία).
- Η ελαχιστοποίηση του κινδύνου πνευμονικών επιπλοκών
- Η πρόληψη μελλοντικών ζητημάτων σίτισης με θετική ανατροφοδότηση
- Η βοήθεια προς το παιδί να φάει και να πιει αποτελεσματικά και με ασφάλεια στο βαθμό που είναι δυνατό.
Οι λογοθεραπευτές παίζουν ένα κεντρικό ρόλο στην εκτίμηση, τη διάγνωση και τη θεραπεία βρεφών και παιδιών με διαταραχές κατάποσης και σίτισης. Οι επαγγελματικοί ρόλοι και οι δραστηριότητες στη λογοθεραπεία περιλαμβάνουν κλινικές και εκπαιδευτικές διαδικασίες (διάγνωση, εκτίμηση, σχεδιασμό και θεραπεία), πρόληψη και υποστήριξη, εκπαίδευση, διαχείριση και έρευνα.
- Τη διενέργεια ολοκληρωμένης αξιολόγησης, συμπεριλαμβανομένης της κλινικής και καθοριστικής αξιολόγησης, προσδιορίζοντας την κανονική και ανώμαλη ανατομία και φυσιολογία της κατάποσης και τον προσδιορισμό των πιθανών σημείων ή πιθανών διαταραχών στην ανώτερη αναπνευστική οδό.
- Τη συμμετοχή στις αποφάσεις που αφορούν την καταλληλότητα της εργαστηριακής αξιολόγησης, η οποία περιλαμβάνεται στη λήψη αποφάσεων σχετικά με τη σοβαρότητα και τη φύση της κατάποσης, την ερμηνεία των δεδομένων και την εφαρμογή των αποτελεσμάτων που λαμβάνονται από την εργαστηριακή αξιολόγηση για τη διαμόρφωση των προγραμμάτων θεραπείας της δυσφαγίας και για τον προορισμό του δυναμικού του παιδιού για την ασφαλή και επαρκή πρόσληψη τροφής από το στόμα.
- Τη διάγνωση της παιδιατρικής δυσφαγίας.
- Την παραπομπή του ασθενούς σε άλλους επαγγελματίες όπως απαιτείται, για να αποκλείσει άλλες συνθήκες που καθορίζουν την αιτιολογία.
- Τη λήψη αποφάσεων σχετικά με τη διαχείριση της παιδιατρικής δυσφαγίας.
- Την ανάπτυξη σχεδίων θεραπείας που ενσωματώνουν τις διατροφικές προτιμήσεις της οικογένειας, παρέχοντας θεραπεία που τεκμηριώνει την πρόοδο.
- Την πρόταση ενός σχεδίου σίτισης και κατάποσης για την καθημερινή διαχείριση των δραστηριοτήτων σίτισης και κατάποσης.
- Την πρόταση συναφών υπηρεσιών όταν αυτές απαιτούνται στην καθημερινή διαχείριση της θεραπείας,
- Συμβουλές προς τα παιδιά και τις οικογένειές τους και παροχή στοχευόμενης εκπαίδευσης ως προς την πρόληψη των περαιτέρω επιπλοκών που σχετίζονται με τη δυσφαγία.
- Την παροχή ποιοτικού ελέγχου και διαχείρισης των κινδύνων.
Όπως αναφέρεται στον κώδικα δεοντολογίας οι λογοθεραπευτές που εξυπηρετούν αυτόν τον πληθυσμό θα πρέπει να είναι εκπαιδευμένοι κατάλληλα. Η εμπειρία σε δυσφαγία ενηλίκων δεν πληροί τις προϋποθέσεις που χρειάζεται κάποιος για να παρέχει υπηρεσίες αξιολόγησης και διαχείρισης δυσφαγίας σε παιδιά. Η κατανόηση της ανατομίας των ενηλίκων και η φυσιολογία της κατάποσης παρέχει μια καλή βάση για την κατανόηση της δυσφαγίας στα παιδιά. Ωστόσο για την παιδιατρική δυσφαγία χρειάζονται πρόσθετες γνώσεις και δεξιότητες. Γι΄αυτό το λόγο το Κέντρο μας συνεργάζεται με Ειδικευμένες Κλινικές.
